Azərbaycanda Balıqçılıq Tarixi
Azərbaycan Respublikası 60086 km / km ərazini əhatə edir və onun 1,6% -i sudan ibarətdir. Azərbaycan hökumətinin Sovet İttifaqına meylinin ardınca, 1990-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda balıqçılıq və balıqçılıq istehsalı kəskin azaldı. Balıq istehsalı isə ildə 20 min tondan çox azaldı. Ancaq bu gün Azərbaycan Respublikası balıq və kürü istehsalında tərəqqi edir. Azərbaycan Respublikası Cənubi Qafqazdakı digər respublikalara nisbətən daha böyükdür. Ayrıca digər ölkələrə nisbətən ən aşağı şirin su ehtiyatlarına sahibdir. Su ehtiyatlarına çıxış baxımından Azərbaycanın üstünlüklərindən biri də sahil xəttinin uzunluğu təqribən 840 km-dir. Azərbaycanda balıqçılıq təsərrüfatı, eləcə də geniş balıqçılıq donanması ölkənin zəngin balıqçılıq mədəniyyətinin və balıq istehlakının nəticəsidir. Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının dağılmasından və Azərbaycanın müstəqilliyinin başlanmasından sonra balıqçılıq sənayesi öz effektivliyini itirdi. Bu həm Xəzər dənizində, həm də daxili sularda balıq ticarəti və bu yeməyin kommersiya dəyərinin kəskin azalmasına səbəb oldu.
Ancaq son illərdə investorların Azərbaycanda balıq əkinçiliyinə marağı artdı.
Qida istehsalının aktiv bir hissəsi olaraq bu, qismən hökumətin bu sahəyə diqqətin artması ilə əlaqədardır, xüsusilə ona görə ki, Azərbaycan hökumətinin proqramının mühüm bir hissəsi xalqın ərzaq təhlükəsizliyini təmin etməkdir. Bundan əlavə, istehlak olunan balıqların yüksək qiyməti, yüksək iqtisadi artım hesabına insanların alıcılıq qabiliyyətinin artırılması, balıqçılıq sektoruna daha çox marağa səbəb olub. Lakin Azərbaycanda balıqçılıq hələ tam sabitləşməyib, çünki məqsədyönlü inkişafı üçün müntəzəm hüquqi bazası yoxdur.
Azərbaycanda yetişdirmə balıqın növləri
Nərə balığı növləri: Azərbaycan nərə balığının süni istehsalı üçün bioloji texnologiya hazırlayan ilk ölkədir (Kür çayı səbəbindən). (Bu Cənubi Qafqazdakı ən böyük çaydır və ölkəni genişləndirmişdir. Nəticədə, bölgənin sularında xeyli sayda balıq və digər su növləri yaşayır).
Alabalıq: Süni alabaliq istehsal texnologiyaları Xəzər dənizində 1954-cü ildə hazırlanmışdır.
Sombalığı ya da Somon: Azərbaycan balıq təsərrüfatlarının vacib vəzifəsi Xəzər dənizindəki unikal Sombalığının populyasiyasını qorumaqdır.
Əsasən Azərbaycan tarlalarında istehsal olunan növlər adi çəki, ağ qalınalın, və ağ amur dır. Ağ qalınalın və ağ amur ilk dəfə 1960-cı ildə Azərbaycana gətirilmişdir. Ayrıca, küra balığı və Çəkikimilər fəsiləsi ailə balığı, barb, danio, rasbora, shark balığı da istehsal edilir. Bu balıqlar su anbarlarına, Kür çayı, göllər və Xəzər dənizinə buraxılır. Mackerel, Xəzər, Sciaenidae və siyənək balığı Azərbaycanda digər balıq növləridır.
Azərbaycanda balıq əkininin üsulları
Azərbaycanda balıq əkinin müxtəlif üsulları vardır. Məsələn: Kür çayı və Xəzər dənizində sərbəst buraxılaraq balıq yetişdirilməsi və istehsalı. Başqa bir üsul tanklarda və gölməçələrdə balıq yetişdirilməsidır. Azərbaycanda balıq əkinçiliyi üçün tələb olunan dövlət büdcəsinin və maliyyələşdirmənin genişlənməsi balıqçı fermerlərə akvakulturada və balıq təsərrüfatında irəliləməyə böyük stimul verəcək.
Mütəxəssislər buna inanırlar ki müxtəlif proqramlar çərçivəsində müvafiq və səmərəli beynəlxalq əməkdaşlıqla gözlənilən tədbirlər, FAO layihələri və bu sahədə işləyən digər beynəlxalq təşkilatlara görə, baliq yetişdirmə sektorunun yaxın bir neçə ildə inkişaf etməsinə və böyüməsinə imkan verəcəkdir. Ticarət balıqları və akvakulturaya əlavə olaraq, bəzi növləri bərpa etmək üçün su heyvanlarının istehsalı və yenidən becərilməsi Azərbaycan Respublikasında da mövcuddur.
Azərbaycanda Ən Əhəmiyyətli Balıq Təsərrüfatları
- Neftçala şəhərində nərə balığı təsərrüfatı: Neft şərq Azərbaycanın bir şəhəridir. Bu şəhər Xəzər dənizinin qərb sahilində yerləşir və adı ilə neftlə zəngin bir bölgədir.
1954-cü ildə dünyada ilk dəfə olaraq Kür çayına bitişik olan Neftçala şəhərində eksperimental olaraq Azərbaycanda bir balıq təsərrüfatı yaradıldı. O vaxtdan bəri, Azərbaycan bu fermanı geniş modernləşdirir, təchiz edir və təmizləyir. Bu gün Azərbaycan Respublikasında Bakı kürüsü üç növ balıqdan istehsal olunur: Rus nərə balığı, qara kürü (Amerika kürüsü) və ağ balıq. Azərbaycanda Bakı şəhəri yalnız müasir çoxulduzlu otellər, məşhur və nüfuzlu ticarət mərkəzləri və Azərbaycan restoranları üçün kürü yeməyi təmin edir.
- Zakataleh rayonu, Magovda çay alabalığı ferması (Zakataleh – Azərbaycanın şimal-qərbindəki şəhər. Tala çayı sahilindədir.)
Azərbaycanda başqa bir balıq təsərrüfatı Zaqatalada yerləşir. Zakatale, sənayedə çox qiymətli növ olan çay alabalığı, al-əlvan qızılxallı, və qızıl alabalıq istehsal edən bir sahədir. Dağ çayları, bulaqlar və quyular balığın ekoloji ehtiyaclarını ödəmək üçün istifadə olunur və bu da balıqların sağlam və təbii böyüməsinə səbəb olur.
Azərbaycanda balıqçılıq
- Bundan əlavə, Azərbaycanın çaylarında və təbii göllərində də böyük balıq anbarları var, bunlardan ən böyüyü Kür çayı üzərində Mingəçevir və Şamrak su anbarlarıdır. Araz çayı üzərindəki Araz Barajı, ölkənin üçüncü ən böyük balıq fermasıdır.
İstehsal gücü və işğal olunmuş torpaqların ərazisini nəzərə alaraq, 680 hektar bir gölməçə sahəsi və maksimum istehsal gücü 1380 ton olan, Oriad balıq ferması bunlar arasında ən böyüyüdür.
Diqqəti çəkən odur ki, Azərbaycanda balıq təsərrüfatlarının özəl sektora verilməsi ilə onların bir çoxu öz dəyərini itirib, bəziləri isə tutumundan daha az səmərəlidir. Bunlar: köhnəlmiş avadanlıq, sabit investisiya və sektora lazımi investisiya qoyuluşunun olmaması ilə əlaqədardır.
Behruz Fərd
Balıqçılıq təhlilçisi