تاریخچه پرورش ماهیان خاویاري در جهان
در اواخر دهه 90 میلادي اطلاعات بسیار محدودي در زمینه پرورش تاس ماهیان در مزارع پرورش وجود داشت.
پرورش تاس ماهیان در مزارع پرورشی در وزن هاي بالاتر از یک ونیم کیلوگرم جهت مصارف انسانی هدف اولیه توسعه پرورش تاس ماهیان بنظر می رسد اتحاد جماهیر شوروي سابق اولین کشوري بود که قدم هاي اولیه را جهت پرورش تاس ماهیان در مکان هاي پرورشی برداشت این کشور عمده تلاش هاي خود را به پرورش ماهی بستر دو رگه حاصل از تلاقی فیل ماهی ماده واسترلیاد نر و تاسماهی سیبري متمرکز کرد تلاش هاي موفقیت آمیز بعدي جهت پرورش تاس ماهیان در فرانسه و ایالات متحده آمریکا روي داد در کشور فرانسه عمده فعالیت ها به سمت تاس ماهی سیبري سوق یافت، در حالی که ایالات متحده بررسی و تحقیق همه جانبه بر روي گونه هاي بومی کشور خود به خصوص تاس ماهی سفید A transmontanus را در اولویت قرار داد.
در طی سال هاي اخیر به ویژه پس از افزایش شدید قیمت خاویار در بازارهاي جهانی پس از سال 1995 پرورش تاسماهیان در مکان هاي محصور وارد مرحله تازه اي شده است و در این مورد کشورهاي ایتالیا، فرانسه، ایالات متحده و چین پیشرو می باشند. متاسفانه نقش کشورهاي با سابقه در زمینه پرورش مصنوعی ماهیان خاویاري نظیر روسیه، ایران، رومانی، لهستان و بسیار محدود ترشده است. کاهش روند صید از ذخایر طبیعی باعث شد تا تقاضاي بازارهاي جهانی به گوشت و خاویار پرورشی افزایش قابل ملاحظه اي یابد، به طوري که درسال 1999 مجموعا 1488 تن گوشت و 6 تن خاویار در مزارع پرورشی کشورهاي مختلف جهان تولید و به فروش رفته است به همین دلیل به لحاظ افزایش روبه رشد ماهیان خاویاري پرورش قیمت گوشت از هر کیلوگرم 18 دلار به 7 تا 10 دلارکاهش یافته و در این حد ثابت نگه داشته شده است. البته پرورش ماهیان خاویاري در بسیاري از کشورهاي جهانی مانند: چین، ژاپن در آسیا، اروگوئه و مکزیک در امریکاي جنوبی نیز به سرعت در حال توسعه میباشد. به طوري که تولید ماهیان خاویاري در محیط هاي پروشی از 150 تن گوشت در سال 1984 به بیش از 25 هزار تن در سال 2007 افزایش یافته است.
تولید جهانی ماهیان خاویاري پرورشی (تن)
| کشور | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| چین | 0 | 0 | 9391 | 9729 | 13297 | 15034 | 21862 |
| روسیه | 1800 | 2100 | 2208 | 2400 | 2470 | 2100 | 2030 |
| ایتالیا | 700 | 1281 | 1000 | 1118 | 1158 | 860 | 750 |
| لهستان | 300 | 300 | 300 | 300 | 250 | 300 | 250 |
| آلمان | 0 | 0 | 0 | 37 | 22 | 228 | 228 |
| بلغارستان | 38 | 1 | 1 | 3 | 307 | 159 | 197 |
| فرانسه | 103 | 112 | 115 | 173 | 198 | 135 | 140 |
| اسپانیا | 140 | 270 | 201 | 59 | 8 | 122 | 94 |
| استونی | 0.5 | 0 | 15 | 59 | 75 | ||
| اروگوئه | 4 | 6 | 12 | 12 | 35 | 26 | 24 |
| لتونی | 2 | 2 | 0 | 0 | 2 | 9 | 22 |
| مجارستان | 3 | 13 | 12 | 12 | 21 | 21 | 21 |
| لیتوانی | 5 | 10 | 8 | ||||
| اتریش | 1 | 1 | 1 | 1 | 4 | ||
| بلژیک | 1 | 1 | 5 | 5 | 10 | 0.5 | 0.5 |
| رومانی | 1 | 0.5 | |||||
| جمع | 3091 | 4087 | 13246 | 13855 | 17798 | 19064 | 25705 |
تاریخچه پرورش ماهیان خاویاري در ایران
هر چند سابقه تکثیر انبوه تاسماهیان کشورمان با هدف حفظ و بازسازي ذخائر از سابقه اي نزدیک به 40 سال برخوردار است اما بیش از دو دهه از عمر پرورش تاسماهیان در محیط هاي پرورشی نمی گذرد. اولین بار پرورش تاسماهیان، درسال 1369 در مجتمع تکثیر و پرورش ماهی شهید دکتر بهشتی سد سنگر با همت مرحوم دکتر یوسف پور آغاز شد سپس درسال 1374 با اجراي پروژه هاي مشترك با کارشناسان روسی پرورش تاس ماهیان وارد مرحله تازهاي شد.
تاسیس انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاري مرحوم دادمان موجب تقویت و پشتیبانی علمی و فنی این صنعت گردید و هرساله با همکاري بخش هاي اجرایی شیلات وتحقیقات پروژه هاي متعددي درمورد پرورش ماهیان خاویاري اجرا می شود. در همین راستا کلیه نرماتیوها واستانداردهاي فنی تولید ماهیان خاویاري بدست آمده و هم اکنون شیلات ایران با هدف حمایت بخش خصوصی و توسعه این فعالیت اقدام به صدور مجوزهاي لازم براي احداث مزارع تکثیر و پرورش ماهیان خاویاري نموده است و سعی بر این دارد که بخش خصوصی در این بخش نیز همانند ماهیان گرمابی، سردآبی و میگو سکان تولید را در دست گیرد.
هزینه هاي پایین ساخت و ساز، دستمزد، و نسبت به سایر کشورهاي اروپایی و آمریکایی، درجه حرارت مناسب رشد بهینه این ماهیان در کشورمان، وجود گونه هاي بسیار سریع الرشد مانند فیل ماهی، توان علمی و فنی و کارشناسی در این بخش، نوید بخش آینده روشن در صنعت پرورش ماهیان خاویاري در کشورمان می باشد.
در حال حاضر چندین مزرعه پرورش ماهیان خاویاري در استان هرمزگان، استان گیلان، استان مازندران در حال فعالیت بوده و علاوه بر آن در استان هاي داخلی کشور مانند قم، قزوین، یزد، فارس و حتی استان هاي جنوبی مانند خوزستان در حال فعالیت بوده و مراحل صدور مجوزهاي مورد نیاز براي سایر متقاضیان در حال پیگیري می باشد ضمنا تاکنون بیش 100 فقره مجوز اعم از موافقت اصولی، پروانه تاسیس و بهره برداري با ظرفیت بیش از 4000 تن گوشت و 240 تن خاویار براي بخش خصوصی صادر شده است. در حال حاضر گونه اصلی پرورش درکشورمان فیل ماهی (بلوگا) و سیبری پیشنهاد می شود که بدلیل رشد سریع و تولید بچه ماهی به میزان کافی در مراکز تکثیر ماهیان خاویاري و قیمت بالاي گوشت و به خصوص خاویار آن، در اغلب مزارع پرورش ماهیان خاویاري در سطح کشور پرورش می یابد. هر چند هدف شیلات ایران استفاده از سایر گونه هاي خاویاري سریع الرشد در این بخش می باشد ولی فعلاً برنامه توسعه اصلی بر محور پرورش و مولدسازي فیل ماهی استوار است.