وضعیت تجارت ماهیان خاویاري (گوشت، خاویار و سایر محصولات جانبی)

خاویار به عنوان مهم‌ترین و عمده‌ترین محصول ماهیان خاویاري و تجارت خاویار مورد توجه در تجارت جهانی است. با توجه به ارزش بالاي خاویار و افزایش قیمتی که هر ساله براي این محصول در بازار بوجود می‌آید درآمدزایی عمده‌اي براي کشورهاي درگیر تجارت آن ایجاد کرده است. به‌طوری‌که تجارت این ماهی در سطح خرده‌فروشی سالیانه به یک میلیارد دلار بالغ می‌شود. تقاضاي بازار جهانی براي گوشت و سایر فرآورده‌هاي ماهیان خاویاري خصوصا بچه ماهی و تخم لقاح یافته (محموله‌هاي زنده) رو به افزایش است. البته مهم‌ترین گونه‌هایی که جهت دستیابی به خاویار و گوشت مدنظر بوده‌اند عمدتا گونه‌هایی هستند که از محیط‌هاي طبیعی صید می‌شوند. اگر چه بعضی کشورهای اروپایی در مواردی با ارائه تناژ گوشت تاسماهی سیبري پرورشی به بازار نقش فعالی در هدایت و افزایش گوشت تاسماهیان داشته‌اند. اما مهم‌ترین گونه‌هایی که در بحث تولید و صادرات جهانی خاویار در یک دوره پنج ساله (2002_1998)  قرار داشته‌اند به طور عمده شامل ازون برون، تاسماهی ایرانی و روسی است. سهم این ماهیان در تجارت جهانی و عرضه خاویار در بازار تقریبا معادل 46 درصد اوزن برون (خاویار سوروگا)، 31 درصد آسترا و 23 درصد مابقی فیل ماهی یا بلوگا، کالوگا و تاسماهی آمور است.

تجارت خاویار
تجارت خاویار

در بین کشورهاي عمده عرضه کننده خاویار روسیه 39 درصد، ایران 39 درصد، قزاقستان 12 درصد، آذربایجان 3 درصد، رومانی و چین کمتر از سه درصد و بلغارستان یک درصد از مجموع میزان صادرات خاویار را به خود اختصاص داده‌اند. مابقی سهم درآمد خاویار در بازار جهانی بین کشورهاي دیگر شامل کانادا، آمریکا و فرانسه تقسیم شده است. در این میان قیمت خاویار فیل ماهی (بلوگا) به‌عنوان گران‌ترین خاویار جهان که توسط ایران صادر شده است افزایش قابل توجه‌اي داشته است.

گوشت و سایر فرآورده‌هاي جانبی
در حال حاضر گوشت تاسماهیان به طور فزاینده‌اي توسط مصرف‌کنندگان در سراسر جهان مورد استقبال قرار گرفته است. گوشت این ماهیان به دلیل ثبات بالا، رنگ سفید و … بسیار قابل توجه است. گوشت با میزان بالاي پروتئین، چربی کم و بدون استخوان در گوشت از عوامل فزاینده استقبال از آن در بازارهاي جهانی است. مقدار فیله مفید در فیل ماهی پرورشی 53 درصد و در تاسماهی ایرانی (قره برون) 47 درصد است. این میزان به‌طور متوسط در انواع تاسماهی 49 درصد است که در مقایسه با میزان استاندارد فیله در سایر ماهیان یک نسبت اقتصادي مناسب است. گوشت ماهیان خاویاري نظیر سایر آبزیان به اشکال مختلف: ماهی زنده، لاشه تازه به همراه یخ، ماهی سر و دم زده، فیله، استیک یا به اشکال فرآوري شده شامل دودي، نمک سود شده، کنسرو و یا فرآورده‌هاي خمیري قابل عرضه به بازار است. در عرضه ماهی، ماهیان به نسبت کوچک‌تر بهتر به فروش می‌رسند. ماهی کامل را می‌توان در بسته‌بندي‌هاي معمولی یا تحت خلاء به بازارهاي داخلی یا خارجی معرفی نمود. قیمت این فرآورده‌ها به ازاي هر کیلوگرم قابل توجه خواهد بود.

عرضه ماهی به شکل سر و دم زده به طور عمده مورد علاقه بازارهاي اروپایی بوده و قیمت آن به ازاي هر کیلوگرم 20 – 15 دلار برآورد می‌شود. افزایش قابل توجه قیمت این محصول را نسبت به محصولات قبلی می‌توان به نسبت بالاي سر و باله‌ها در تاسماهیان مربوط دانست. به طوري که سر به‌طور متوسط 24 درصد و دم یک و نیم درصد وزن بدن را به خود اختصاص می‌دهد. فرآورده‌هاي خمیري مانند سوسیس، کالباس و کتلت از دیگر محصولات گوشتی ماهیان خاویاري است. گوشت این ماهیان به دلیل محتواي کم چربی و نداشتن استخوان براي تولید فرآورده‌هاي خمیري بسیار مناسب است. کیسه شنا براي تولید چسب ماهی و آیزین گلاس مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تجارت خاویار
تجارت خاویار

پوست براي تهیه چرم و غضروف براي استخراج ژلاتین و همچنین تهیه سوپ نخاع براي تهیه یک نوع غذاي گران‌قیمت به‌نام زیگا و همچنین باله‌ها و امعا و احشاي ماهی جهت تهیه پودر ماهی از دیگر محصولات جانبی است که در مزارع پرورش ماهیان خاویاري بعنوان محصول جانبی قابل توجه بوده و می‌تواند با یک مدیریت صحیح به‌عنوان بخشی از درآمد مزرعه نیز مدنظر قرار گیرد.

همچنین فروش محصولات بیولوژیک (زنده) نیز یکی از جنبه‌هایی است که متأسفانه تاکنون در کشورمان مورد غفلت قرار گرفته است. این محموله‌ها که می‌تواند ارز آوري بالایی را نصیب کشور نماید طیف وسیعی از محصولات و فرآورده‌هایی نظیر اسپرم منجمد، تخم‌هاي لقاح یافته، لاروهاي نو رس و بچه ماهیان جوان انواع تاسماهیان، گونه‌هاي خالص بومی و نیز انواع هیبرید را شامل می‌شود. امروزه تاسماهیان در بازارهاي ماهیان زینتی به دلیل شکل زیبا و قدیمی این ماهیان، اهمیت والایی یافته‌اند. به‌طوری که در سهمیه تجارت این ماهیان که در هر سال از طرف CITES منتشر می‌شود، مواردي علاوه بر سهمیه صادرات خاویار و گوشت به چشم می‌خورد که از آن جمله می‌توان به بچه ماهیان انگشت قد نسل اول یا پرورشی، ماهی زنده براي مصارف خوراکی و تحقیقاتی و تخم‌هاي زنده لقاح یافته اشاره نمود.

برای اطلاعات بیشتر در مورد ماهیان خاویاری می‌توانید این مطلب را هم مطاله کنید.