تاریخچه پرورش ماهی در آذربایجان
آذربایجان وسعتی به اندازه ۶۰۰۸۶ کیلومتر مربع دارد که تقریبا ۱.۶ درصد آن را آب تشکیل می دهد. به دنبال گرایش دولت جمهوری آذربایجان به اتحاد جماهیر شوروی، تولید شیلات و پرورش ماهی در آذربایجان در اوایل دهه ۱۹۹۰ با کاهش شدید روبرو شد و تولید ماهی در این کشور به بیش از ۲۰۰۰۰ تن در سال کاهش یافت.
اما امروزه پرورش ماهی در آذربایجان پیشرفت زیادی کرده است. جمهوری آذربایجان از نظر اندازه و جمعیت بسیار بزرگتر از سایر جمهوری های قفقاز جنوبی است و همچنین دارای کمترین میزان ذخایر آب شیرین در مقایسه با سایر کشورهای منطقه است.
یكی از مزیت های آذربایجان از نظر دسترسی به منابع آب، طول ساحل آن است که حدود ۸۴۰ كیلومتر می باشد. پرورش ماهی در جمهوری آذربایجان و همچنین ناوگان بزرگ ماهیگیری آن نتیجه فرهنگ غنی این کشور در زمینه ماهیگیری و مصرف ماهی است.
پس از تجزیه جمهوری های سوسیالیستی اتحاد جماهیر شوروی و آغاز استقلال آذربایجان، صنعت پرورش ماهی در آذربایجان کارایی خود را از دست داد. این امر به کاهش شدید تجارت ماهی و ارزش تجاری این غذا چه در دریای خزر و چه در آبهای داخلی منجر شد.
اما در سال های اخیر، علاقه سرمایه گذاران به پرورش ماهی در جمهوری آذربایجان افزایش یافته است. این امر تا حدی به دلیل توجه بیشتر دولت به این بخش به عنوان بخشی فعال در تولید مواد غذایی است، به ویژه که بخش مهمی از برنامه دولت آذربایجان در راستای تأمین امنیت غذایی برای مردم برنامه ریزی شده است. علاوه بر این، قیمت بالای ماهی مصرفی و افزایش قدرت خرید مردم به دلیل رشد اقتصادی بالا باعث شده است که بخش شیلات بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
با این حال، پرورش ماهی در جمهوری آذربایجان هنوز به طور کامل تثبیت نشده است، زیرا این کشور فاقد یک قاعده قانونی منظم برای توسعه هدفمند صنعت پرورش ماهی است.
در گذشته پرورش ماهی در جمهوری آذربایجان به خصوص ماهیان خاویاری و خاویار سیاه رونق بسیاری داشت در کنار آن بیشتر صادرات ماهی را نیز اینگونه ماهی تشکیل می داد. دریای خزر بزرگترین دریاچه در جمهوری آذربایجان و نیز دریاچه ساریسو که 67 کیلومتر مربع وسعت دارد از بزرگترین منابع پرورش ماهی در جمهوری آذربایجان به شمار می روند. سالانه حدود نیمی از تولیدات ماهی این کشور از این منابع تامین می شود.
علاوه بر رودخانه ها و دریاچه های طبیعی، جمهوری آذربایجان دارای مخازن زیادی از جمله، مخازن مینگاچوویر و شمرک روی رودخانه کورا است که توانسته صنعت پرورش ماهی در جمهوری آذربایجان را گسترش دهد. همچنین بزرگترین سد این کشور بر روی رودخانه آراز قرار گرفته که سومین مخزن بزرگ برای پرورش ماهی را تشکیل می دهد.
همانطوری که اطلاع دارید تا قبل از استقلال جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۱، بخش شیلات در این کشور شامل صید شیلات و آبزی پروری و همچنین پرورش تخم ماهی، به عنوان یک منبع درآمد فعالیت می کرد؛ اما شیوه های آبزی پروری و پرورش ماهی در جمهوری آذربایجان از دهه ۱۹۸۰ به بعد توسعه یافته اند.
شرایط کنونی پرورش ماهی در آذربایجان
بعد از استقلال جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۱، از شوروی بخش شیلات به خصوص پرورش ماهی در جمهوری آذربایجان پیشرفت چشمگیری داشته است. به طوری که در سال های اخیر شاهد حضور این کشور در بازار های جهانی هستیم.
کشور آذربایجان جزو اولین کشورهایی است که از فناوری بیولوژیکی را برای تولید مصنوعی ماهیان خاویاری استفاده کرده است. شاید مهمترین دلیل برای آن وجود بزرگترین رودخانه قفقاز جنوبی در این کشور باشد؛ و در نتیجه منابع قابل توجهی ماهی و سایر آبزیان در آبهای این منطقه به وجود آمده است.
فناوری های پرورش ماهی در آذربایجان از نوع قزل آلا مصنوعی در سال ۱۹۵۴ در دریا توسط شیلات این کشور توسعه یافت. وظیفه مهم مزارع ماهی آذربایجان حفظ جمعیت بی نظیر ماهی قزل آلا در دریای خزر است.
از مهمترین گونه های پرورش ماهی در آذربایجان که عمدتا در مزارع پرورشی تولید می شوند می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- کپور اروپایی
- کپور نقره ای و علفی (آمور)
- ماهی خاویار
- قزل آلا
- ماهی خال مخالی آتلانتیک
- ماهی خزر
- ماهی شور و شاه ماهی
- و … .
کپور نقره و کپور علفی برای اولین بار در سال ۱۹۶۰ به آذربایجان معرفی شد که تا به امروز پیشرفت زیادی در تولید این نوع ماهی پرورشی داشته است.
همچنین پرورش ماهی در آذربایجان از نوع ماهی های کورا و ماهی های خانوادگی از جمله میله ها، دانیوها و کوسه ماهی ها در شرایط خوبی به فعالیت خود ادامه می دهد. این نوع ماهی ها که بعد از پرورش به داخل مخازن، رودخانه کورا، دریاچه ها و دریای خزر آزاد می شوند.
با پیشرفت علم و گسترش فناوری روش های مختلفی از پرورش ماهی در آذربایجان به وجود آمده است. به عنوان مثال: پرورش ماهی در این کشور با روش های مختلفی از جمله، روش رهاسازی در رودخانه، دریاچه ها و در مخازن و استخرهای بزرگ و کوچک انجام می شود.
همچنین با گسترش اعتبارات و بودجه مورد نیاز برای پرورش ماهی در آذربایجان توسط دولت، انگیزه بزرگی را برای پیشرفت پرورش دهندگان ماهی ایجاد کرده است. به گفته کارشناسان، اقدامات پیش بینی شده، همراه با همکاری های مناسب و کارآمد بین المللی، در چارچوب برنامه ها و پروژه های مختلف FAO و سایر سازمان های بین المللی که در این زمینه کار می کنند، امکان توسعه و افزایش کارآیی برای پرورش دهندگان ماهی در این کشور را فراهم می کند.
با روندی که این کشور پیش می رود، در چند سال آینده، علاوه بر عرضه ماهی های تجاری و آبزی پروری، در جمهوری آذربایجان تولید آبزیان و زراعت مجدد به دوران اوج خود بر می گردد.
در سال ۱۹۵۴، برای اولین بار در آذربایجان، یک مزرعه پرورش ماهی در شهر نفتی نفت‌چالا، مجاور رودخانه کورا ساخته شد. از آن زمان، آذربایجان به طور گسترده در حال نوسازی، تجهیز و پالایش این مزرعه است. امروزه در جمهوری آذربایجان، خاویار باکو از سه گونه ماهی تولید می شود : ماهیان خاویاری روسی، خاویار سیاه (خاویار آمریکایی) و بلوگا.
شهر باکو در جمهوری آذربایجان منحصراً غذاهای خاویار را برای هتل های مدرن و چند ستاره و همچنین مراکز خرید معروف و معتبر و رستوران های آذربایجانی تهیه می کند.
لازم به ذکر است با انتقال مزارع پرورش ماهی در آذربایجان به بخش خصوصی، بسیاری از آنها ارزش خود را از دست داده اند و برخی از آنها به مراتب از ظرفیت خود کارایی کمتری دارند. دلیل این کار، استفاده بخش خصوصی از تجهیزات منسوخ شده و عدم سرمایه گذاری مناسب در این بخش است.
کشور آذربایجان با پیشرفتی که در صنعت پرورش ماهی داشته، در حال حاضر یکی از صادر کنندگان بزرگ نامدار در این عرصه به شمار می رود. مزارع پرورش ماهی در آذربایجان بیشتر محصولات تولیدی خود را به سایر کشورهای منطقه و در برخی مواقع کشورهای اروپایی صادر می کنند.
بهروز فرد _ تحلیل گر و عارضه یاب شیلات