پرورش ماهی در تاجیکستان
تاریخچه
در حال حاضر بخش پرورش ماهی در تاجیکستان نقش کمی در توسعه اقتصاد این کشور دارد. در دسترس بودن منابع گسترده آب (حوضچه ها، مخازن، دریاچه ها، رودخانه ها و کانال های آب)، زمینه خوبی برای پرورش ماهی در این کشور فراهم ساخته است.
پرورش ماهی در تاجیکستان از ۴۰۰۰ تن در سال ۱۹۹۱ به ۲۱۴ تن در سال ۲۰۰۶ کاهش یافته است. در نتیجه، سرانه مصرف ماهی در مقایسه با دیگر کشور ها به کمتر از ۰.۵ کیلوگرم کاهش یافته است.
در دهه ۱۹۸۰ پرورش ماهی در تاجیکستان با ساخت مخازن فرخادسکی و کیراکوم در این کشور آغاز شد، به طور کلی می توان گفت شمال جمهوری تاجیکستان از لحاظ پرورش ماهی بیشترین توسعه را به خود اختصاص داده است. در اوایل دهه ۱۹۶۰ دولت برنامه ای در مقیاس بزرگ از توسعه پرورش ماهی را انجام داد. تحت این برنامه مزارع پرورش ماهی با مساحت حدود ۲ هکتار تأسیس شد.
مهمترین گونه های پرورش ماهی در تاجیکستان عبارت است از:
- کپور معمولی
- کپور نقره ای
- کپور چمن
- کپور اروپایی
- کپور علفی (آمور)
- ماهی خاویاری
- ماهی شور و شاه ماهی
- قزل آلا
- ماهی خال مخالی
- و …
پرورش ماهی در تاجیکستان تا قبل از استقلال این کشور، ۷۰ تا ۸۰ درصد از نیاز بازار به این محصول را تأمین می کرد؛ اما بعد از استقلال تاجیکستان، روند اصلاحات اقتصادی در این کشور منجر به کاهش تولید و همچنین بخشیدن صنعت پرورش ماهی به بخش خصوصی شیلات شد. فرآیند خصوصی سازی بخش شیلات و آبزی پروری و همچنین ضعف اداره این صنعت باعث منفی شدن تولید و در برخی موارد تعطیلی بسیاری از مزارع پرورش ماهی شد.
و نیز بحران اقتصادی، شکستن ارتباطات و کاهش چشمگیر تجارت با اتحاد جماهیر شوروی سابق باعث شد مواد اولیه پرورش ماهی مانند خوراک ماهی و تجهیزات تخم ریزی ماهی در دسترس پرورش دهندگان ماهی قرار نگیرد و یا محدود باشد برای همین این دوران برای پرورش ماهی در تاجیکستان دوران فاجعه بار تلقی می شود.
پیشرفت و گسترش پرورش ماهی در تاجیکستان با ساخت دو حوزه اصلی ذخیره آب آغاز شد. توسعه آبزی پروری از سال ۱۹۶۰ آغاز شد که دولت توسعه فرهنگ ماهی را در مقیاس بزرگ انجام داد. دولت تاجیکستان با برنامه ریزی دقیق و ایجاد چندین مزرعه ماهی و مراکز تحقیقاتی و آموزشی توانست این صنعت را از رکود در بیاورد.
با استقلال این کشور و پس از آن اصلاحات اقتصادی، پرورش ماهی در تاجیکستان تا حدودی خصوصی شد، اما در اوایل خصوصی سازی، این صنعت فاقد پشتیبانی فنی و سیاسی مناسب بود. برای همین تولید ماهی از ۴۰۰۰ تن به ۲۰۰ تن در سال کاهش یافت؛ اما این کاهش فقط به دلیل ضعیف اقتصادی و استقلال این کشور نبوده است. در ادامه شما را با برخی از دلایل کاهش تولید ماهی در تاجیکستان آشنا خواهیم کرد:
- فرایند خصوصی سازی
- ضعف مدیریت و انقباض شدید این صنعت
- بحران و درگیری های مدنی
- مختل شدن مبادلات فنی و تجارت میان اتحاد جماهیر شوروی سابق
- کمبود عرضه و هزینه های بالای ورودی
- تشدید تسهیلات و کمبود آن
- عدم پشتیبانی از تحقیق و توسعه
در نتیجه این عوامل و عوامل دیگر باعث شد صنعت پرورش ماهی در تاجیکستان به شدت افول کند. در حال حاضر، این بخش به آرامی در حال بهبود است.
برخی از کارآفرینان در تاجیکستان در حال انجام اقداماتی احتیاطی در این زمینه هستند تا تأسیسات قدیمی را که بیش از ۲۵ سال با رشد اندکی روبه بودند را بازسازی و با و اتخاذ فناوریهای جدید به چرخه اقتصادی این کشور بازگرداند.
شرایط کنونی پرورش ماهی در تاجیکستان؟
با گذشت زمان و پیشرفت کشور تاجیکستان شرکت های زیادی در سال های اخیر وارد این بخش از صنعت شده اند. صنعت پرورش ماهی در تاجیکستان امسال با پیشرفت چشمگیری روبرو بوده است. به طوری که محصولات تولیدی این کشور به کشورهای همسایه و کشورهای اروپایی صادر می شود.
همانطوری که در نمودار زیر می بینید ارزش تولید و پرورش ماهی در تاجیکستان در طی ۲۸ سال گذشته یعنی تا سال ۲۰۱۶ به بیشترین مقدار خود (۱،۱۰۰.۰۰ تن) رسیده است. در حالی که این شاخص تا سال ۲۰۱۳ به حداکثر و در ۱۹۹۵ به حداقل مقدار خود رسیده است.
دلیل این پیشرفت، توجه به سیاست های به وجود آمده بعد از استقلال این کشور از شوروی سابق است.
تاجیکستان براساس شاخص های اقتصادی، یکصد و نهمین اقتصاد صادراتی جهان است. در سال ۲۰۱۷، تاجیکستان ۹۳۹ میلیون دلار صادرات داشته است که در قبال آن بیشترین واردات را نیز به خود اختصاص داده است. در میان محصولات صادراتی این کشور، صادرات ماهی پرورشی نیز به چشم می خورد.
پرورش ماهی در تاجیکستان می‌تواند کمک خوبی به اقتصاد این کشور داشته باشد. برای اینکه کشور تاجیکستان از منابع آبی فراوانی بهره می برد. همانطوری که می دانید اقتصاد تاجیکستان به کشاورزی و خدمات وابسته است. از زمان استقلال، تاجیکستان به تدریج مسیر اقتصادی گذشته خود را تغییر داده و سیاست های اقتصادی خود را اصلاح کرد به طوری که در سال های اخیر شاهد پیشرفت اقتصاد این کشور هستیم.
از مهمترین گونه های پرورش ماهی در تاجیکستان می توان به ماهی قزل آلا، اشاره کرد که نوع ماهی‌سردآبی به شمار می رود و در زیرگروه ماهی‌های آزاد قرار می گیرد. کشور تاجیکستان با داشتن کوه های سربه فلک کشیده و روان آبهای فراوان بهترین گزینه برای تولید این نوع ماهی به شمار می رود. این ماهی بدنی فشرده و دمی بزرگ‌تر از ماهی آزاد دارد و در برابر سرما مقاومت خوبی از خود نشان می دهد.
با وجود سابقه طولانی پرورش ماهی در تاجیکستان، سابقه تكثیر مصنوعی ماهیـان در این کشور كوتاه است؛ و در سال های اخیر شیلات این کشور موفق به تكثیر مصنوعی ماهیان در این کشور شده است. همانطوری که اطلاع دارید نیاز به مواد پروتئینی سالم و نیز کمبود منابع در کشور تاجیکستان باعث شده است که تولید کنندگان در این کشور بهره‌برداری دو یا چند منظوره از منابع آبی خود داشته باشند.
با وجود رشد روز افزون جمعيت دنيا، توليد و پرورش هر چه بيشتر ماهی و مواد پروتئينی از اهميت زيادي برخوردار است. پرورش ماهی در تاجیکستان از این امر مستثنی نبوده و تولید کنندگان این کشور همواره تلاش کرده اند بخشی از این نیاز را تامین کنند. آنها علاوه بر تامین نیاز داخلی توانستند در سال های اخیر بخشی از تولیدات خود را به سایر کشور ها صادر کنند.
برای اینکه بتوانید با صنعت پرورش ماهی در تاجیکستان آشنا شوید و یا اینکه بخواهید در این کشور سرمایه گذاری کنید بهتر است مطالعات دقیق تری در این باره داشته باشید و سعی کنید از افراد با تجربه در این کار مشورت بگیرید تا در این راه موفق شوید.
بهروز فرد _ تحلیل گر و عارضه یاب شیلات