تاریخچه پرورش ماهی در آذربایجان
مساحت جمهوری آذربایجان 60086 کیلومتر مربع است و 1.6 در صد آن را آب تشکیل می دهد. به دنبال گرایش پیدا کردن دولت آذربایجان به اتحاد جماهیر شوروی، ماهیگیری و تولید فرآورده های ماهی و پرورش ماهی در آذربایجان در اوایل دهه 1990 با کاهش چشمگیری روبرو شد و تولید ماهی، بیش از 20 هزار تن در سال کاهش یافت. اما امروزه، جمهوری آذربایجان در تولید و پرورش ماهی و همچنین تولید خاویار در حال پیشرفت و ترقی است. جمهوری آذربایجان از نظر وسعت و جمعیت از جمهوری های دیگر در قفقاز جنوبی بسیار گسترده تر و بزرگتر است، همچنین این کشور، کمترین میزان ذخایر آب شیرین را در مقایسه با سایر کشورهای منطقه دارد. یكی از مزایای آذربایجان از نظر دسترسی به منابع آبی، طول خط ساحلی آن است که در حدود 840 كیلومتر است. پرورش ماهی در آذربایجان و همچنین ناوگان بزرگ ماهیگیری آن، نتیجه انعکاس فرهنگ بسیار غنی این کشور در زمینه ماهیگیری و مصرف ماهی است.
پس از فروپاشی اتحادیه جمهوری های سوسیالیستی اتحاد جماهیر شوروی و در ابتدای مستقل شدن کشور آذربایجان، صنعت ماهیگیری کارایی خود را از دست داد. این امر موجب افت شدید در صنعت خرید و فروش ماهی و ارزش تجاری این ماده غذایی، هم در دریای خزر و هم در آب های داخلی شد.
اما، در سال های اخیر، علاقه سرمایه گذاران به پرورش ماهی در آذربایجان، افزایش یافته است. این امر تا حدودی به دلیل توجه بیشتر دولت به این بخش به عنوان بخشی فعال در زمینه تولید مواد غذایی، به ویژه به دلیل اینکه بخش مهمی از برنامه دولت آذربایجان تأمین امنیت غذایی مردم می باشد، به وجود آمده است. علاوه بر این، قیمت بالای ماهی مصرفی و افزایش قدرت خرید مردم به علت رشد بالای اقتصادی باعث علاقه بیشتر به بخش شیلات شده است. اما با این وجود، پرورش ماهی در آذربایجان هنوز کاملاً ثبات لازم را پیدا نکرده است زیرا فاقد یک اساس و برنامه منظم قانونی برای توسعه هدفمند آن است.
انواع گونه های پرورش ماهی در آذربایجان
برخی از انواع گونه های پرورش ماهی در آذربایجان، عبارت است از :
انواع ماهی خاویاری : آذربایجان، نخستین کشوری است که فناوری بیولوژیکی را برای تولید مصنوعی ماهیان خاویاری (به خاطر وجود رودخانه کورا) توسعه داده است. (این رودخانه بزرگترین رودخانه قفقاز جنوبی است و موجب گستردگی کشور شده است، و در نتیجه منابع قابل توجهی از ماهیان و دیگر آبزیان در آب های منطقه ایجاد می شود)
ماهی قزل آلا : فناوری های تولید مصنوعی ماهی قزل آلا در دریای خزر در سال 1954 توسعه یافت.
ماهی سالمون یا ماهی آزاد : وظیفه مهم مزارع ماهی آذربایجان، حفظ جمعیت ماهی بی نظیر سالمون در دریای خزر است.
گونه هایی که عمدتا در این مزارع آذربایجان تولید می شوند : کپور اروپایی، کپور نقره ای و علف خوار (آمور) هستند. کپور نقره ای و کپور علف خوار، برای اولین بار در سال 1960 به جمهوری آذربایجان معرفی شد.
همچنین در این کشور، ماهی کورا و ماهیان خانواده سیپرینیدها شامل : بارب ها، دانیو ها، رازبوراها و شارک ها تولید می شود که در مخازن، رودخانه کورا، دریاچه ها و دریای خزر رهاسازی می شوند.
ماهی خالدار، ماهی کاسپین، ماهی شوریده و شاه ماهی؛ انواع دیگری از گونه های پرورش ماهی در آذربایجان هستند.
شیوه ها و روش های پرورش ماهی در آذربایجان
روش های مختلفی برای پرورش ماهی در آذربایجان وجود دارد. برای مثال: پرورش و تولید ماهی به روش رهاسازی در رودخانه کورا و دریای خزر. روش دیگر پرورش ماهی در مخازن و استخرها می باشد. گسترش اعتبار و بودجه مورد نیاز دولت در پرورش ماهی در آذربایجان، برای پیشرفت در تولید آبزیان و پرورش ماهی، انگیزه بسیار خوبی به پرورش دهندگان ماهی خواهد داد. به گفته کارشناسان، اقدامات پیش بینی شده همراه با همکاری های مناسب و کارآمد بین المللی، در چارچوب برنامه های مختلف و پروژه های FAO و سایر سازمان های بین المللی که در این حوزه فعالیت می کنند، امکان توسعه و افزایش بازده بخش پرورش ماهی را در چند سال آینده فراهم می کند. علاوه بر پرورش ماهی و آبزیان تجاری، تولید و پرورش آبزی برای احیا مجدد برخی گونه ها، نیز در جمهوری آذربایجان وجود دارد.
مهم ترین و برترین مزارع پرورش ماهی در آذربایجان
- مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در شهرستان نفت چاله : نفت چاله شهری است در شرق جمهوری آذربایجان. این شهر در ساحل غربی دریای خزر واقع شده است و مانند نامش منطقه ای نفت‌خیز است.
در سال 1954، برای اولین بار در جهان، مزرعه پرورش ماهی در آذربایجان به صورت آزمایشی در شهرستان نفت چاله، در مجاورت با رودخانه کورا احداث شد. از آن زمان تاکنون، کشور آذربایجان به طور گسترده در حال مدرن سازی، تجهیز کردن و پیشرفته تر کردن این مزرعه می باشد. امروزه، در جمهوری آذربایجان، خاویار باکو را از سه گونه ماهی تولید می کنند: ماهی خاویاری روسی، ماهی خاویار سیاه (خاویار آمریکایی) و فیل ماهی. شهر باکو در آذربایجان، به طور انحصاری ماده غذایی خاویار را برای هتل های چند ستاره و مدرن، مرکز فروش های معروف و معتبر و رستوران های آذربایجان تهیه می کند.
- مزرعه پرورش ماهی قزل آلاي رودخانه در ماگوف، شهرستان زکاتاله ( زکاتاله شهری در شمال غربی جمهوری آذربایجان است. این شهر در کنار رودخانه تالا واقع شده است)
یکی دیگر از مزارع پرورش ماهی در آذربایجان، در شهر زکاتاله واقع شده است. زکاتاله منطقه ای است که مزرعه پرورش ماهی قزل آلای رودخانه ای، قزل آلا رنگین کمان و قزل آلا طلایی، که گونه های بسیار باارزشی در این صنعت هستند را تولید می کنند. در این مزرعه، از رودخانه های کوهستانی، چشمه و چاه آب برای برطرف کردن نیازهای اکولوژیکی ماهی استفاده می شود؛ همین امر، موجب رشد سالم و طبیعی ماهی می شود.
- علاوه بر این، رودخانه ها و دریاچه های طبیعی آذربایجان نیز دارای مخازن پرورش ماهی زیادی است که از بین آنها، مخزن مینگاچوویر و شمرک در رودخانه کورا بزرگترین آنها هستند. سد آراز در رودخانه آراز سومین مخزن بزرگ پرورش ماهی این کشور است.
- مزرعه پرورش ماهی اوریاد با توجه به ظرفیت تولید و مساحت اراضی اشغالی ، بزرگترین در بین آنها با داشتن سطح حوضچه 680 هکتار و حداکثر ظرفیت تولید 1380 تن است.
قابل ذکر است که، با انتقال مزرعه های پرورش ماهی در آذربایجان به بخش خصوصی، بسیاری از آنها ارزش خود را از دست داده اند و بعضی از آنها نیز بسیار کمتر از ظرفیت و توان خود، بازدهی دارند. این موارد به دلیل: تجهیزات و وسایل غیرقابل استفاده و منسوخ شده، دارایی های ثابت و عدم سرمایه گذاری مناسب در این بخش است.
بهروز فرد تحلیل گر و عارضه یاب شیلات